سندرم پیش از قاعدگی یا PMS؛ از بررسی علائم تا پیشگیری و درمان

سندرم پیش از قاعدگی یا PMS

سندرم پیش از قاعدگی یا PMS که مخفف Premenstrual syndrome می باشد یکی از شایع ترین مشکلات سلامتی زنان در سنین باروری بوده و حدود 80 تا 90 درصد زنان حداقل یکی از علائم PMS را تجربه می کنند^1,2. PMS یک اختلال منفرد نیست، بلکه گروهی از اختلالات و علائم مرتبط با قاعدگی است ³. این سندرم شامل علائم خلقی، رفتاری و فیزیکی است که در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی رخ می­دهد و در عرض چند روز پس از شروع قاعدگی ناپدید می شوند⁴. با این حال، ماهیت و وسعت شکایات تا حد زیادی متفاوت است و به همه چرخه­ها مربوط نمی شود ⁵. علائم اغلب خفیف هستند، اما در حدود 2.5٪ تا 3٪ از زنان، این سندرم به اندازه­ای شدید است که بر فعالیت­ها و ارتباطات اجتماعی آن­ها تأثیر می ‎گذارد. این اختلال به عنوان اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD =­ Premenstrual dysphoric disorder) شناخته می­شود ².

 

 

علت ابتلا به اختلال PMS

علت سندروم پیش از قاعدگی یا PMS به طور دقیق هنوز مشخص نیست. در برخی مطالعات بیان شده است که زنان مبتلا به PMS نسبت به تغییرات طبیعی سطح هورمونی که در طول چرخه قاعدگی رخ می دهد، حساس هستند⁴. همچنین در مطالعاتی دیگر به اختلالات هورمونی، اختلال عملکرد آلدوسترون و احتباس آب و سدیم، عدم تعادل محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و ترشح ناکافی هورمون­های آدرنال، اختلال در ترشح انتقال دهنده­های عصبی، کمبود الکترولیت­ها و عوامل ژنتیکی در بروز PMS اشاره شده است⁵. در بین عوامل یاد شده، اختلال در انتقال دهنده­های عصبی نقش مهمی در علائم پیش از قاعدگی دارند. یکی از شناخته­شده­ترین انتقال دهنده‎های عصبی، سروتونین می­باشد که تاثیر آن در تنظیم خلق و خو و پرخاشگری و نقش احتمالی آن در تعدیل رفتار مبتنی بر استروئید جنسی، نشان می­دهد که اختلال در سطح این هورمون می­تواند در پاتوفیزیولوژی PMS نقش داشته باشد⁶.

 

 

علائم PMS

علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS) می­تواند از خفیف تا متوسط و شدید متغیر باشد و در زندگی شخصی و شغلی روزانه اختلال ایجاد کند. این علائم به صورت فیزیکی، روانی و رفتاری دسته بندی می­شوند⁵. علائم فیزیکی مانند بدن درد، سردرد، کمردرد، تغییر در اشتها، افزایش وزن، درد شکم، نفخ، حالت تهوع، تورم و حساسیت در سینه ها و احساس ادم در این دوران بروز پیدا می­کنند. علائم روانی و رفتاری شامل خستگی، بی قراری، اضطراب، تحریک پذیری، نوسانات خلقی، افسردگی، کاهش تمرکز، پرخوابی یا بی­خوابی می­باشند^2,5.

 

 

تشخیص  PMS

تشخیص سندروم پیش از قاعدگی (PMS) به دلیل عدم وجود علائم صریح در معاینه فیزیکی و عدم انجام تست­های تشخیصی چالش برانگیز است. به زنان مبتلا به PMS پیشنهاد می­شود بدون استفاده از درمان، علائم خود را با جزئیات حداقل برای 2 ماه متوالی ثبت کنند. ثبت علائم بعد از شروع به درمان هم باید ادامه یابد تا امکان مشاهده تغییرات حاصل از درمان هم وجود داشته باشد. پزشکان بر اساس زمان بروز علائم، که معمولاً در هر زمانی قبل از قاعدگی شروع می­شوند و همچنین تغییر چرخه ای علائم و ناپدید شدن آن­ها 1 یا 2 روز پس از شروع قاعدگی، وجود این سندرم را تشخیص می­دهند. معیارهای کالج آمریکایی زنان و زایمان برای تشخیص PMS نشان می دهد که علائم PMS در عرض 4 روز پس از شروع چرخه قاعدگی کاهش می­یابد و حداقل تا روز سیزدهم چرخه قاعدگی عود نمی­کند^2,5.

 

 

درمان علائم PMS

با توجه به اینکه علت سندروم پیش از قاعدگی (PMS) ناشناخته است، هدف از درمان تسکین علائم است. درمان با توجه به نوع و شدت علائم بیمار باید فردی باشد. روش های درمانی غیردارویی و دارویی برای کاهش این علائم استفاده می­شود. در درمان‌های غیردارویی روش­های مختلفی که برای درمان علائم خفیف استفاده می‌شوند عبارتند از: اصلاح سبک زندگی، درمان شناختی رفتاری و حمایت اجتماعی، استراحت کافی، حمام‌های آب گرم و مصرف مکمل‌. اصلاح سبک زندگی شامل ورزش منظم، تغذیه مناسب، اجتناب از رویدادهای استرس زا، و حفظ عادات خواب سالم، به ویژه در دوره قبل از قاعدگی مهم است. همچنین افزایش مصرف کربوهیدرات های پیچیده نیز با افزایش در سطح تریپتوفان که یک پیش­ساز سروتونین محسوب می شود در بهبود علائم PMS موثر می­باشد. درمان شناختی-رفتاری (CBT) رویکردی است که بر اصلاح افکار، رفتارها و احساسات مخرب نابسامان تاکید دارد. CBT به شناخت این رفتارها و به توسعه استراتژی های مقابله ای برای بهبود عملکرد روزانه کمک می­کند و یک رویکرد غیردارویی برای مدیریت PMS می­باشد^2,5.

در درمان­های دارویی، داروهای موثر در بهبود علائم PMS شامل NSAID ها، SSRI ها، قرص­های ضد بارداری، داروهای ضد اضطراب، آگونیست­های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) و اسپیرونولاکتون می­شوند. به دلیل اینکه تحقیقات زیادی مکانیسم­های سروتونرژیک را در پاتوفیزیولوژی PMS دخیل می­دانند، در بسیاری از موارد، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) به ‌عنوان خط اول بهبود علائم PMS (به ویژه در PMDD) استفاده می­شوند و می­توانند علائم خلقی، روانی و جسمی را بهبود ببخشند. فلوکستین، سرترالین و سیتالوپرام ازجمله پرمصرف­ترین SSRIها در بهبود PMS می­باشند. از عوارض جانبی مصرف این داروها می­توان به سردرد، تهوع، استفراغ، بی­خوابی، خستگی یا بی­حالی، کاهش تمرکز، سرگیجه، اختلال عملکرد جنسی و کاهش میل جنسی اشاره کرد که در این بین عوارض جانبی جنسی باعث نارضایتی بعضی از بیماران و در نتیجه قطع مصرف این داروها شده است^2,5.

با توجه به عوارض مصرف داروهای شیمیایی، مطالعات و پیشرفت­هایی در حوزه استفاده از مکمل­ها و داروهایی با مواد موثره طبیعی برای مشکلات قاعدگی زنان در سطح جهانی صورت گرفته است. نتیجه این مطالعات نشان داده است که داروهایی با مواد موثره طبیعی به علت عوارض جانبی کمتر و ایمن بودن می­توانند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمیایی باشند⁷.

 

 

از جمله محصولاتی که برای سندروم پیش از قاعدگی یا PMS در بازار دارویی ایران تولید و عرضه می­شود کپسول سافرومنتال می­باشد. این کپسول فرموله شده توسط متخصصان شرکت دارویی زردبند، حاوی مواد موثره گیاه دارویی Crocus Sativus L. می­باشد که در تنظیم هورمون­های مرتبط با خلق و خو نقش دارد. کروسين و سافرانال، به عنوان مهم‌ترين مواد موثره موجود در کپسول سافرومنتال، با به تعادل رساندن ميزان سروتونين و دوپامين، نقش چشمگير خود در کنترل و بهبود علائم PMS از جمله افسردگی و عوارض ناشی از آن را اعمال می‌کنند. همچنین این مواد موثره علاوه بر کنترل و بهبود افسردگی، با تنظيم ميزان دوپامين، تاثير چشمگيری در مهار پرخوری عصبی داشته، و اين ويژگی در کنار اثر کروسين بر تنظيم متابوليسم و دفع چربی، اين محصول را به يک مکمل ايده‌آل برای جلوگیری از افزایش وزن در دوران PMS تبديل کرده است. یکی از مکانیسم‌های احتمالی اين اثربخشی، ممانعت کروسین از فعالیت لیپاز پانکراس و در نتیجه کاهش جذب چربی‌ها و افزایش دفع آن­هاست. از طرفی هورمون Leptin که به آن هورمون سیری هم می‌گویند، با مهار اشتها، به تعادل و هم‌ایستایی انرژی در بدن کمک می‌کند. کروسین می‌تواند با تنظیم سطح لپتین و مصرف انرژی ذخیره شده در بافت چربی باعث کاهش وزن و افزایش سطح انرژی شود. باتوجه به ارتباط تنگاتنگ افسردگی و متابوليسم با ميزان انرژی فردی، موجب شده است کپسول سافرومنتال، با توجه به مکانيزم اثر چندگانه‌اش، به عنوان محصولی اثربخش برای تقويت انرژی فردی نیز شناخته شود^8-11.

 

 

گردآورنده: فاطمه تابش – دکتر داروساز

 

جهت مشاهده اطلاعات بیشتر از محصول فیتومد سافرومنتال اینجا کلیک کنید.

جهت خرید آنلاین سافت ژل سافرومنتال اینجا کلیک کنید.

کپسول سافرومنتال را به صورت حضوری می توانید از داروخانه های معتبر خریداری کنید.

 

References:

1. Freeman EW. Therapeutic management of premenstrual syndrome. Expert opinion on pharmacotherapy. 2010;11(17):2879-89.
2. Gudipally PR, Sharma GK. Premenstrual syndrome. 2020.
3. Akram M, Akhtar N, Asif H, Shah PA, Saeed T, Mahmood A, et al. Treatment of premenstrual syndrome. Journal of medicinal plants research. 2011;26:6122-7.
4. Ryu A, Kim T-H. Premenstrual syndrome: A mini review. Maturitas. 2015;82(4):436-40.
5. Milewicz A, Jedrzejuk D. Premenstrual syndrome: from etiology to treatment. Maturitas. 2006;55:S47-S54.
6. Yonkers KA, O’Brien PS, Eriksson E. Premenstrual syndrome. The Lancet. 2008;371(9619):1200-10.
7. Jiao M, Liu X, Ren Y, Wang Y, Cheng L, Liang Y, et al. Comparison of herbal medicines used for women’s menstruation diseases in different areas of the world. Frontiers in Pharmacology. 2022;12:751207.
8. Siddiqui MJ, Saleh MS, Basharuddin SNB, Zamri SHB, bin Mohd Najib MH, bin Che Ibrahim MZ, et al. Saffron (Crocus sativus L.): As an antidepressant. Journal of pharmacy & bioallied sciences. 2018;10(4):173.
9. Ramli FN, Abu Bakar Sajak A, Abas F, Mat Daud ZA, Azlan A. Effect of saffron extract and crocin in serum metabolites of induced obesity rats. BioMed Research International. 2020;2020:1-15.
10. Mashmoul M, Azlan A, Mohtarrudin N, Yusof BNM, Khaza’ai H. Saffron Extract and Crocin Reduced Biomarkers Associated with Obesity in Rats Fed a High-Fat Diet. Malaysian Journal of Nutrition. 2017;23(1).
11. Kianbakht S, Hashem Dabaghian F. Anti-obesity and anorectic effects of saffron and its constituent crocin in obese Wistar rat. Journal of Medicinal Plants. 2015;14(53):25-33.